Kalça Kırığı Nedir?
Kalça kırığı, femurun (uyluk kemiği) üst kısmındaki bir kırılmadır. Kalça kırıklarının çoğu, osteoporoz (kemik erimesi) nedeniyle kemikleri zayıflamış olan yaşlı hastalarda meydana gelir. Genç bir hastalarda ise genellikle merdivenden düşme veya araç çarpması gibi yüksek enerjili bir travma sonucudur.
ABD’de her yıl 300.000’den fazla insan kalça kırığı yaşıyor. Bu kırıkların çoğu 65 yaş ve üzeri bireylerde basit düşmeler sonucu meydana gelir.
Kalça kırıkları çok acı verici olabilir. Bu nedenle acil cerrahi tedavi önerilmektedir. Kırığın tedavi edilmesi ve hastanın mümkün olan en kısa sürede yataktan kaldırılması, yatak yarası, kan pıhtılaşması ve zatürre gibi tıbbi komplikasyonların önlenmesine yardımcı olacaktır. Çok yaşlı hastalarda uzun süreli yatak istirahati de oryantasyon bozukluğuna neden olabilir, bu da rehabilitasyonu ve iyileşmeyi çok daha zorlaştırır.
Kalça Eklemi Neresidir?
Kalça, top-yuva şeklinde bir eklemdir. Top kısmı, uyluk kemiğinin üst kısmı olan femurun başıdır. Soket kısmına ise asetabulum denir. Asetabulum pelvis kemiğinin bir parçasıdır. Femur başının çevresine başı oturduğu yuvarlak bir şekle sahiptir.
Kalça kırığı, üst femurun dört bölgesinden birinde yaralanmaya neden olur:
Femur boynu; Femurun topuzunun altındaki alanı (femur başı).
İnterkanterik bölge; Femur boynunun altında ve femurun uzun kısmı veya gövdesinin üzerindeki alan. Kırık büyük trokanter ve küçük trokanter olarak isimlendirilen iki kemik çıkıntı arasında meydana gelir.
Subtrokanterik bölge; Büyük ve küçük trokanterlerin altındaki uyluk uzun kemiğinin üst kısmı.
Femur başı; Femurun yuvaya oturan topu.
İntertrokanterik ve femur boyun kırıkları en sık görülen kalça kırığı tipleridir. Femur başı kırıkları son derece nadirdir ve genellikle yüksek hızlı bir olayın sonucudur.
Kalça Kırığı Nasıl Oluşur?
Kalça kırıklarının çoğu, zayıflamış veya osteoporotik kemiği olan yaşlı hastalarda düşük enerjili düşmelerden kaynaklanır. Bu hastalarda basit bir dönme veya takılma yaralanması bile kırığa neden olabilir.
Bazı durumlarda kemik o kadar zayıf olabilir ki, kişi yürürken veya ayakta dururken kırık kendiliğinden meydana gelebilir. Bu durumda sıklıkla “kırılmanın düşüşten önce meydana geldiği” söylenir. Spontan kırıklar genellikle femur boynunda meydana gelir.
Femur boynunda stres kırıkları veya tekrarlanan darbelerden kaynaklanan kırıklar da meydana gelebilir. Bu kırıklar genellikle uzun mesafe koşucularında, özellikle de temel eğitim gören askerlerde görülür. Kalçanın subtrokanterik bölgesinde stres kırıkları meydana geldiğinde, bunlar genellikle belirli osteoporoz ilaçlarının uzun süreli kullanımıyla ilişkilidir.
Femur başı kırıkları nadirdir ve genellikle yüksek darbeli bir yaralanmanın sonucudur veya kalçanın kırıklı çıkıklarının bir parçasıdır.
Kalça Kırığı Sonrası Belirtiler Nelerdir?
Tipik olarak kalça kırığı akut ağrılıdır. Ağrı genellikle kasık ve uyluğun üst kısmında lokalize olur. Kalça kırıklarının çoğunda ayakta duramayacak, ağırlık taşıyamayacak veya bacağınızın veya dizinizin üst kısmını hareket ettiremeyeceksiniz. Kalçanızın yanı sıra alt bacağınızda da bir yaralanma olmadığı sürece ayak bileğinizi ve ayak parmaklarınızı hareket ettirebileceksiniz.
Bazı kırıklarda ağırlığınızın bir kısmını bacağa vermeniz mümkün olabilir ancak bu ciddi derecede acı verici olacaktır.
Kalça Kırığı Fiziksel Muayenesi
Çoğu zaman kalça kırığı olan bir hasta ambulansla hastanenin acil servisine götürülür.
Hastanede acil servis doktoru veya ortopedi cerrahı tarafından muayene edileceksiniz. Yaralanmanızın geçmişini alacaklar ve vücudunuzun diğer bölgelerinde yaralanma olmadığından emin olmak için kontrol edecekler. Doktor ayrıca alt bacağınızdaki hissi, hareketi ve dolaşımı da kontrol edecektir.
Çoğunlukla yaralı bacak karşı bacaktan daha kısa görünür ve içe veya dışa doğru bükülür veya döndürülür. Düştüğünüz darbe noktasında kalçanın veya uyluğun dış kısmında bir morluk olabilir ve tüm hareketler sınırlı ve ağrılı olacaktır.
Az sayıda kalça kırığı ilk başta o kadar ağrılı olmayabilir. Tipik olarak bunlar femur boynunun yerinden oynamamış kırıklarıdır. Bu durumda acil servis yerine doktorun muayenehanesine gitmeyi tercih edebilirsiniz. Bu tür kırıklarda ağrılı olsa bile bacağınızı hareket ettirebilir ve ağırlık taşıyabilirsiniz.
Kalça Kırığı Görüntüleme Çalışmaları
Görüntüleme çalışmaları tanının doğrulanmasına yardımcı olacak ve kırık hakkında daha fazla bilgi sağlayacaktır.
X-ışınları; X ışınları kemik gibi yoğun yapıların görüntülemeleri sağlar. Çoğu kalça kırığının tanısı röntgenle konulabilir.
Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) taramaları; MRI taraması hem yumuşak doku yapılarının hem de kemiğin görüntülerini sağlar. Çok hassas olduğundan bazen röntgende görülemeyen küçük veya tamamlanmamış bir kırığı bile tespit edebilir.
Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları; BT taraması kalçanızın ayrıntılı bir kesitsel görüntüsünü sağlayacaktır. Doktorunuz kırığınız hakkında daha fazla bilgi edinmek için CT taraması isteyebilir.
Kalça Kırığı Tedavisi Nedir?
Kalça kırıklarının çoğu, yaralanmadan sonraki 1 ila 2 gün içinde cerrahi tedavi gerektirir. Sağlıklı hastalardaki yerinden oynamamış kırıkların yalnızca çok küçük bir grubu ameliyatsız tedavi edilebilirken, ayrı bir küçük grup hasta güvenli bir şekilde ameliyat olamayacak kadar hasta olabilir.
Kırığın akut ağrısını gidermek ve hastanın yataktan kalkabilmesini sağlamak için cerrahi tedavi gerekir. Mümkün olan en kısa sürede ameliyat olmak komplikasyon riskini azaltabilir.
Kalça kırığı nedeniyle hastaneye kaldırılırsanız, ameliyat öncesi testlerden geçeceksiniz ve büyük olasılıkla bir dahiliye uzmanı tarafından görüleceksiniz. Tıbbi olarak ameliyat olmaya hazır olduğunuzdan emin olacaklar. Bazı durumlarda, belirli tıbbi sorunları tedavi etmek için kalp doktoru (kardiyolog) veya akciğer doktoru (göğüs hastalıkları uzmanı) gibi bir uzmana görünmeniz gerekebilir. Kan sulandırıcı ilaç kullanıyorsanız ameliyathaneye gitmeden önce pıhtılaşma sürenizin düzelmesini beklemeniz gerekebilir.
Bir hastayı tıbbi olarak ameliyata hazırlama sürecine optimizasyon denir. İdeal olarak 48 saat içinde yapılması gerekir ancak bazen daha uzun sürebilir. Daha uzun sürse bile aceleyle ameliyata girmektense optimize olmak daha iyidir.
Kalça kırığı tedavisi, kırığın tipine ve konumuna, ayrıca hastanın yaşına ve durumuna bağlıdır.
Femur Boyun Kırığı Tedavisi
Bu tip kırıklara bazen subkapital veya intrakapsüler kırık da denir.
Femur boynu kırığı yerinden oynamamışsa en yaygın tedavi yerinde çivilemedir. Bu prosedürde, kırık iyileşirken femur topuzunu yerinde tutmak için kırık bölgesinden cerrahi vidalar geçirilir. Sabitleme, kalça protezi gerektiren bir durum olan femur başının femur boynundan ayrılmasını veya kaymasını önler.
Az sayıda femur boynu kırığı ameliyatsız tedavi edilebilir. Bunlar tipik olarak genç sağlıklı hastalarda yer değiştirmemiş kırıklardır. Yerinden kayma riski olduğundan dikkatli bir şekilde takip edilmeleri gerekiyor. Ameliyatsız tedavi, birkaç hafta boyunca koltuk değneği ile sınırlı veya korumalı ağırlık taşımayı içerir.
Ameliyattan önce yürüyemeyen veya ciddi tıbbi sorunları olan hastalar için de ameliyatsız tedavi düşünülebilir.
Femur boynunun yer değiştirmiş kırıkları, yer değiştirmemiş kırıklara göre daha zor bir problem sunar. Femur başının kanlanması arka kapsül adı verilen bir yapı yoluyla sağlanır. Arka kapsül sıklıkla yerinden çıkmış bir femur boynu kırığı ile yaralanır, bu nedenle kırığın iyileşme şansı daha az olur.
Kırık iyileşse bile femur başında avasküler nekroz adı verilen bir durum gelişebilir. Bu, kemik hücrelerinde hasara, femur başının bir kısmının çökmesine ve ardından artrite neden olur.
Bu nedenle femur boynunun yer değiştirmiş kırıkları sıklıkla kalça protezi ile tedavi edilir. Yaşlı hastalar için hemi-artroplasti veya kısmi kalça protezi tipik olarak tercih edilen tedavi yöntemidir; ancak doğru seçilmiş hastalarda total kalça protezinin fonksiyonel bir faydası olabilir (komplikasyonların artması riskiyle birlikte). Daha genç ve daha aktif hastalarda total kalça protezi de düşünülebilir.
Bazı genç hastalarda, doğal femur başının değiştirilmesi yerine korunması tercih edilir. Bu hastalarda açık redüksiyon yapılır. Bu, kalça eklemi üzerinde bir kesi yapılmasını, kemiğin tekrar yerine yerleştirilmesini ve ardından kemiğin pimler, vidalar veya başka türde metal sabitleme cihazları ile tutulmasını içerir. Bu prosedür avasküler nekroz ve iyileşme başarısızlığı risklerini taşısa da, genç bir kişinin normal kalçasını korumaya çalışmak en iyisidir.
Ortopedi cerrahınız sizinle ve ailenizle birlikte tedavi seçeneklerini gözden geçirecektir.
İntertrokanterik Kırık Tedavisi
İntertrokanterik kırıklar femur boynunun altında, büyük ve küçük trokanterler arasında daha geniş bir bölgede meydana gelir. Büyük trokanter, kalçanızın yanında hissettiğiniz şişliktir. İki, üç hatta birden fazla kırık parçası olabilir.
İntertrokanterik kırıklar, kayan kompresyon kalça vidası ve yan plaka veya intramedüller çivi ile cerrahi olarak tedavi edilir.
Kompresyon kalça vidası kemiğin dış tarafına kemik vidaları ile sabitlenir. Plakanın içinden femur başı ve boynuna büyük bir ikincil vida (lag vidası) yerleştirilir. Bu tasarım kırık bölgesinde impaksiyona ve kompresyona izin verir. Bu stabiliteyi artıracak ve iyileşmeyi teşvik edecektir.
İntramedüller çivi, büyük trokanterin tepesinde açılan bir açıklıktan doğrudan kemiğin ilik kanalına yerleştirilir. Daha sonra bir veya daha fazla vida çivinin içinden femur başına yerleştirilir.
Büyük Trokanter Kırığı Tedavisi
Büyük trokanterin izole kırıkları genellikle düşük enerjili ev düşmelerinden kaynaklanır. Çoğunlukla ağrılı olmalarına rağmen genellikle ameliyat gerektirmeden iyileşirler. Bu kırıklar stabildir ve koltuk değneği veya yürüteç ile korumalı ağırlık verilmesiyle tedavi edilebilir.
Eğer bir röntgen büyük trokanterde izole bir kırık gösteriyorsa, kırığın intertrokanterik bölgeye uzanmadığından emin olmak için bir MRI çekilmesi genellikle yararlı olur.
Subtrokanterik Kırık Tedavisi
Subtrokanterik kırıklar, kalça ekleminin hemen altındaki femur şaftının üst kısmını içerir.
Femur şaftına intramedüller çivi ve çivinin içinden femur başına yerleştirilen bir vida ile cerrahi olarak tedavi edilirler.
Kemiklerin kırık uçlar etrafında dönmesini veya üzerinde kısalmasını (teleskop) önlemek için, çivinin dize yakın alt ucuna ilave vidalar yerleştirilebilir. Bunlara kilitleme vidaları denir.
Bazı durumlarda cerrahınız çivi yerine uzun kenar plakalı kompresyon vidası kullanmayı tercih edebilir.
Femur Başı Kırığı Tedavisi
Femur başı kırıkları nadirdir; tüm kalça kırıklarının %1’inden azını oluştururlar. Genellikle yüksek hızlı bir olaydan kaynaklanırlar. Bazen kalça eklemi yuvasında buna bağlı bir kırık olabilir.
Kırık yerinden kaymamışsa, sınırlı ağırlık taşımayla cerrahi olmayan bir şekilde tedavi edilebilir. Eklem yüzeyinin büyük bir bölümünü kapsamayan küçük bir yer değiştirmiş parça varsa, bu durumda parça basitçe çıkarılabilir.
Aktif genç bir kişide büyük bir parça varsa sıklıkla açık redüksiyon ve vidalarla tespit yapılır. Yaşlı bir kişide tercih edilen tedavi, hasarlı femur başının yerine kısmi veya tam olarak kalça protezi takılmasıdır.
Kalça Kırığı Sonrası İyileşme Dönemi
Çoğu hasta ameliyattan sonraki gün yataktan kalkabilir ve fizik tedaviye başlayabilir. Mümkün olan en kısa sürede hareket etmeye başlamak önemlidir. Bu, kan pıhtıları, zatürre ve yatak yaraları gibi tıbbi komplikasyonları önlemeye yardımcı olur. Yaşlı hastalarda yönelim bozukluğu ve kondisyon kaybının önlenmesine de yardımcı olur.
Yaşlılarda kalça kırıkları sakatlığa ve hastanın bağımsızlında bozulmaya neden olabilir. Erken hareket ve rehabilitasyonun uzun vadeli sonuçları iyileştirdiği gösterilmiştir.
İyileşme sırasında fiziksel ve mesleki terapistlerle çalışacaksınız. Size egzersizler verecekler ve bacağınıza ne kadar ağırlık koyabileceğinizi söyleyecekler. Ayrıca size banyo yapma ve giyinme gibi günlük yaşam aktivitelerini nasıl yöneteceğinizi de göstereceklerdir.
Tıbbi bakım
Kalp hastalığı gibi bir sorun için ilaç kullanıyorsanız, bir dahiliye uzmanı veya hastane uzmanı büyük olasılıkla bakımınıza yardımcı olacaktır. Herhangi bir tıbbi sorunu çözecek ve uygun tedaviyi önereceklerdir.
Ameliyattan sonraki 24 saat boyunca enfeksiyonu önlemek için size antibiyotik verilecektir.
Ayrıca bacaklarınızdaki kan pıhtılarının önlenmesine yardımcı olmak için size kan sulandırıcı bir ilaç da uygulanacaktır. Bu hap veya enjeksiyon olarak verilebilir. Kan sulandırıcı ilaç kullanma sürenizi doktorunuz belirleyecektir. Yataktayken bacaklarınıza kompresyon çorapları yerleştirilebilir.
Ağrı Yönetimi
Doktorunuz ve hemşireleriniz ağrınızın azaltılmasına yardımcı olmak için sizinle birlikte çalışacaktır. Tipik olarak ameliyattan sonraki ilk birkaç saat içinde size IV yoluyla ilaç verilecektir. Daha sonra ağızdan alınan ağrı kesici ilaçlara geçeceksiniz. Bu, opioidler, nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) veya asetaminofen gibi reçetesiz satılan ağrı kesici ilaçlar şeklinde olabilir. Doktorunuz ağrıyı kontrol altına almak için bu ilaçların bir kombinasyonunu da kullanabilir.
Opioidlerin ameliyat sonrası ağrıyı hafifletmesine rağmen narkotik olduklarını ve bağımlılık yapabileceklerini unutmayın. Cerrahınız iyileşmeniz sırasında ağrı yönetimi konusunda size yardımcı olacaktır.
Kalça Kırığı Sonrası Rehabilitasyon
Kalça kırığı ameliyatından sonra birçok hasta evine gider, ancak bazılarının bir rehabilitasyon merkezinde kısa süreli bakıma ihtiyacı olacaktır. Genellikle bu hastalar yaşlıdır veya evde bakıcıları yoktur.
Bir rehabilitasyon merkezine giderseniz, bağımsız olarak yürüyebilene ve günlük aktivitelerinizi yönetebilene kadar orada kalmanız gerekecektir.
Doğrudan evinize giderseniz, dışarıdaki bir tesiste terapiye gidecek kadar güçleninceye kadar evde fizik tedavi göreceksiniz.
Ameliyat sonrası dönemde bakımınızı doktorunuz yönetecektir. Yarayı kontrol edecekler, fizik tedavi önerecekler ve iyileşmeyi izlemek için röntgen çekecekler.
Vidalar, kalça plağı veya çivisiyle fiksasyonu içeren bir prosedür geçirdiyseniz, tam ağırlığınızı taşıyabilmeniz birkaç haftayı bulabilir. Kalça protezi ameliyatı geçirdiyseniz, büyük olasılıkla hemen tamamen ağırlık vermeye başlayabilirsiniz.
Amerikan Ortopedi Cerrahları Akademisi, yaşlılarda kalça kırıklarının tedavisinde doktorlara yardımcı olmak amacıyla bazı yararlı kılavuzlar sağlamak üzere araştırmalar yürütmüştür. Bunlar yalnızca tavsiye niteliğindedir ve her durum için geçerli olmayabilir.